| Οθωμανικά Αρχεία - Δημογραφική Σύνθεση της Καρύταινας |
Δρ. Λεβέντ Καγιάπιναρ (Levent Kayapınar)
 1. Κατάλογος ιστορικών πηγών σχετικά με τον Μοριά της Οθωμανικής περιόδου και των εργασιών που βασίστηκαν σε αυτές τις πηγές Μεταξύ των πηγών για τον Μοριά (την Πελοπόννησο) της Οθωμανικής περιόδου μπορούμε να αναφέρουμε τα Οθωμανικά Κατάστιχα (βλ. το άρθρο σχετικά με την Δημητσάνα) όπως και τα Βυζαντινά και τα Οθωμανικά χρονικά. Σε αυτό το άρθρο οι πηγές σχετικά με τον Μοριά όπου εντάσσεται και το Λιοντάρι (ή Καρύταινα) Αρκαδίας παρουσιάζονται κάτω από τους εξής έξι τίτλους: Οθωμανικές πηγές (χρονικά), Βυζαντινές πηγές (χρονικά), Βιβλία αναφοράς, Εργασίες για τα Βυζαντινά και Λατινικά Κράτη της Πελοποννήσου, Εργασίες με βάση τις Οθωμανικές Πηγές, Εργασίες με βάση τις Βυζαντινές και Οθωμανικές Πηγές. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα μπορούσαν να προστεθούν πολλές νέες εργασίες σε αυτούς τους καταλόγους. Ο σκοπός αυτών των πηγών είναι να βοηθηθούν οι ερευνητές που θα ήθελαν να ερευνήσουν την ιστορία της Πελοποννήσου και τις διάφορες περιοχές της Πελοποννήσου της Οθωμανικής περιόδου. Στην εποχή των Οθωμανών το δεύτερο μισό του 15του αιώνα υπάρχουν 17 επαρχίες (nahiye) στον Μοριά. Μια επαρχία από αυτές είναι το Λιοντάρι (η Καρύταινα) που αποτελεί και το θέμα του άρθρου. Ενώ τα Οθωμανικά και τα Βυζαντινά χρονικά περιγράφουν γενικά τον Μοριά και ορισμένα από τα κάστρα του, τα Οθωμανικά κατάστιχα μας παρέχουν και πληροφορίες σχετικά με την δημογραφική και οικονομική κατάσταση αυτών των περιοχών. Αυτό το άρθρο βασίστηκε σε τρία Οθωμανικά κατάστιχα τα οποία δεν συμπεριλαμβάνονται στον παρακάτω κατάλογο, και που καταγράφουν την κατάσταση του Λιονταριού (Καρύταινα) από το 1461 μέχρι το 1574 και που συντάχθηκαν περίπου ανά 50 χρόνια. Αυτά τα κατάστιχα είναι τα εξής: το ΤΤ 10 με ημερομηνία 1461 και το παράρτημα αυτού του κειμένου 1/14662, το ΤΤ 80 της εποχής του Σελίμ Α’ και το ΤΤ 560 της εποχής του Σελίμ Β’ (1566-1574). 1.1. Οθωμανικές πηγές (χρονικά)
ADİL, Oruc bin, Tevarih-i Al-i Osman (Η ιστορία της Δυναστείας των Οθωμανών), εκδ. Fr. Babinger, Ανόβερο, 1925.
AŞIKPAŞA-ZÂDE, Tevârih-i Âl-i Osmân,(Η ιστορία της Οθωμανικής δυναστείας) Κων/πολη 1332.
ENVERİ, Düstürname, (Το βιβλίο που λέει τις αλήθειες) εκδ. M. H. Yinanç, Κων/πολη1928.
GIESE, Fr., Die Altosmanische Chronik des Asıkpasazade, Λειψία 1929.
İBN KEMAL, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Τόμος, επιμ. Ş. Turan, Άγκυρα 1954.
MÉLIKOFF, - SAYAR, I., Le Destân d’Umûr Pacha, Παρίσι 1954.
NEŞRİ, Mehmet, Kitâb-ı Cihânnümâ (Παγκόσμια ιστορία), τ.I, εκδ. F. R. Unat - M. A. Köymen, Άγκυρα 1987.
TURSUN BEG, The History of Mehmed the Conqueror, εκδ. H.İnalcık-R.Murphey,Σικάγο 1978, σ.44 και φύλλο 85β-86β.
TURSUN BEY, Târîh-i Ebü’l-Feth, (Η ιστορία του Πορθητή) επιμ. M. Tulum, Κων/πολη 1977, σ. 103-104;
YINANÇ, M. H., Düsturname-i Enveri (Το βιβλίο Ενβερί που λέει τις αλήθειες), Κων/πολη 1928.
1.2. Βυζαντινές πηγές (χρονικά)
CANTACUZENI, I., Historiarum, τ. III, Βόννη 1832.
CHALCOCANDYLE, L., Historiarum Demonstrationes, εκδ. E. Darko, Βουδαπέστη1922.
CRITOBUL, Din Domnia Lui Mahomed al ll-Lea anii 1451-1467, ed. V. Grecu,Βουκουρέστι 1963 .
DUCAS, Istoria Turco-Byzantina (1341-1462), εκδ. V. Grecu, Βουκουρέστι 1958.
DUKAS, Bizans Tarihi,(Βυζαντινή Ιστορία) μετάφ. V. Mirmiroğlu, Κων/πολη 1956.
GREGORAS, N., Scriptorum Historiae Byzantinae, τ.I-II, Βόννη 1829-1830.
KRITOVOULOS, History of Mehmed the Conqueror, çev. Ch. T. Riggs, Πρίνστον 1954.
KRITOVOULOS, Tarih-i Sultan Mehmed Han Sani (Ιστορία του Σουλτάνου ΜεχμέτΧαντου Β’), μεταφ. Karolidi, Κων/πολη 1328.
NICOLOUDİS, N., Laonikos Chalkokondyles: A Translation and Commentary of the “Demonstrations of Histories” Books I-III, King College, Λονδίνο 1992αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή .
PACHYMERES, De Michaele et Andronico Palaeologis, εκδ. Em. Bekker, Βόννη1835.
SCHREINER, M., Die Byzantinischen Kleinchroniken, III.τόμος, Βιέννη 1975-1979.
SPHRANTZES, G., Memorii 1401-1477, εκδ. V. Grecu, Βουκουρέστι 1966.
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ, Εκδ. Εκάτη, τόπος και χρόνος έκδοσης δεν υπάρχουν.
1.3. Βιβλία Αναφοράς
MIKLOSICH, F. - MÜLLER J., Acta et Diplamata graece medii aevi sacra et profana, VI. τόμος Βιέννη 1860-1890.
SATHAS, K. N., Documents inédits relatifs a l’histoire de
IORGA, N., Notes et extraits pour servir a l’histoire des Croisades au XVe siècle, IIIτόμος, Παρίσι 1899-1902.
THIRIET, F., Régestes des délibérations du Sénat de Venise concernant
Ιστορία του ελληνικού έθνους, τ. 10, Αθήνα 1980.
Στοιχεία Συστάσεως και Εξελίξεως των Δήμων και Κοινοτήτων, Αθήνα 1961.
The Oxfort Dictionary of Byzantium, III τόμοι , Νέα Υόρκη – Οξφόρδη 1991.
GEORGAKAS, J., - MCDONALD, A., “Place Names of
ANDREWS, K., Castles of the Morea, Αθήνα 1953.
1.4. Εργασίες για τα Βυζαντινά και Λατινικά Κράτη της Πελοποννήσου
BARKER, J., “On the Chronology of the Activities of Manuel II Palaeologus in the
BEES, A., “Mora ”(Μοριάς). İslam Ansiklopedisi.
BON, A.,
BON, A., Le Péloponnèse byzantin jusqu’en 1204, Παρίσι 1951.
JACOBY, D., “Phénomènes de démographie rurale à Byzance aux XIIIe, XIVe et XVe siècles” Etudes rurales, 5-6, 1962, σ.161-186.
JACOBY, D., Le Féodalité en Grèce médiévale, Παρίσι 1971.
JACOBY, D., Société et démographie à Byzance et en Romanie latine, Λονδίνο 1975.
LOENERTZ, “Pour l’histoire du Péloponnèse au XIV siècle (1382-1404)”, Etudes byzantines, τ. 1 (Βουκουρέστι 1944), σ. 152-196.
LONGNON, J., “The Frankish States in Greece, 1204-
LONGNON, J., L’empire latin de Constantinople et la principauté de Morée, Paris 1949.
MILLET, G., “Inscriptions byzantines de Mistra”, Bulletin de correspondance hellénique, τ. 23 (Παρίσι 1899), σ. 97-156.
MİRMİROĞLU, VL., Fatih Sultan Mehmet Han Hazretlerinin Devrine Ait Tarihi Vesikalar, (Ιστορικά έγγραφα της εποχής του Σουλτάνου Μεχμέτ του Πορθητή), Κων/πολη 1945 .
SETTON, K. M., “The Latins in Greece and the Aegean from the fourth Crusade to the End of the Middle Ages”, The Cambridge Medievel History C. IV, Κέμπριτζ 1966,σ.388-430.
THIRIET, F.,
TOPPING, P., Studies on Latin Greece A.D.1205-1715, (Variorum) Λονδίνο 1978.
ZAKYTHINOS, D. A., Le Despotat grec de Morée, τ.I-II, Παρίσι 1932-1953.
1.5. Εργασίες με βάση τις Οθωμανικές Πηγές
ALEKSANDROPOULOU, I. H, «Δύο Οθωμανικά Κατάστιχα του Μοριά (1460-1463)»,Πρακτικά του Α΄Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών (2-4 Δεκ. 1977), Αθήνα 1978,σ.399-407.
ALEXANDER, J. C., Toward a History of Post-Byzantine Greece: The Ottoman Kanunnames for the Greek Lands, circa 1500-circa 1600, Aθήνα 1985.
ASENOVA, P.- STOYKOV, R.- KATSORİ, T., “Selişni, liçni i familni imena ot severozapaden Pelopones prez sredata na XV vek”, Godişnik na Sofiyskiya Universitet, LXVIII, Σόφια 1977.
ASENOVA, P., -STOYKOV, R., KATSORİ, T., “Oikonymes et anthroponymes du Péloponnèse vers la moitié du XVe siècle” Actes du XVe congrès international des sciences onomastiques, (Sofya 1972), I, Σόφια 1974, σ.69-72.
BALTA, E., “Οι Κανουνναμέδες του Μοριά”, Ίστωρ, τεύχος 6 (1993) σ. 29-70.
BELDİCEANU, N.,– BELDİCEANU-STEİNHERR, I., “Recherches sur
________, “Corinthe et sa région en 1461 d’après le registre TT
1.6. Εργασίες με βάση τις Βυζαντινές και Οθωμανικές Πηγές
KAYAPINAR, L., Osmanlı Klasik Dönemi Mora Tarihi (Ιστορία του Μοριά στηνκλασική Οθωμανική εποχή ), Πανεπιστήμιο Άγκυρας (Sosyal Bilimler Enstitüsü),Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, 1999.
KURAT, A. N., “Bizans’ın Son ve Osmanlıların İlk Tarihçileri, (Οι τελευταίοι ιστορικοίτου Βυζαντίου και οι πρώτοι των Οθωμανών ) Türkiyat Mecmuası, 3 (1935), σ. 185-206.
NECİPOĞLU, N., Byzantium Between the Ottomans and the Latins: A Study of Political Attitudes in the Late Palaiologan Period 1370-1460, ΠανεπιστήμιοΧάρβαρντ, αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή , 1990.
PANAYOTOPULOS, V., Πληθυσμός και Οικισμοί της Πελοποννήσου 13ος-18ος Αιώνας, Αθήνα 1985.
SAVVIDES, A. G., “Notes on the Turkish Raids in the Mystras Area from c. 1360 to the Ottoman Conquest of
Ξέρουμε ότι οι Οθωμανοί από το 1361 και μετά κατακτούν διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Το 1461 ολοκληρώνεται η κατάκτηση του Μοριά.Αυτός ήταν ένας αιώνας με διάφορες εντάσεις. Οι περιοχές που είχαν κατακτηθεί θα έπρεπε να ενταχθούν και να προσαρμοστούν στην νέα Οθωμανική πραγματικότητα. Πάντως δεν κατέχουμε για την Πελοπόννησο κανένα λεπτομερειακό στοιχείο σχετικά με την εποχή πριν από την κατάκτηση όπως αυτό των Οθωμανικών κατάστιχων. Για αυτό είναι δύσκολο να διαπιστώσουμε τις αλλαγές στον οικονομικό και δημογραφικό τομέα που έχουν προκύψει λόγω των νέων κατακτήσεων. Μπορούμε να πούμε βάσει των γενικότερων πρακτικών και των κατάστιχων που έχουμε ότι μετά την κατάκτηση οι Οθωμανοί οργάνωσαν την περιοχή ως ένα ‘σαντζάκι’ με επικεφαλής έναν ‘σαντζάκμπεη’, ότι παρείχαν ‘τιμάρια’ σε τιμαριούχους, και ότι όλα αυτά καταγράφηκαν σε κατάστιχα. Αυτό σημαίνει ότι το σαντζάκι διαιρέθηκε σε επαρχίες (nahiye). Έτσι μπορούμε να πούμε ότι με την διαμόρφωση του σαντζακιού του Μοριά υπήρξε και η επαρχία (nahiye) του Λιονταριού. Δηλαδή η ιστορία του Λιονταριού ως μια επαρχία της Οθωμανικής εποχής ξεκινά από το 1461. Η επαρχία του Λιονταριού έχει αρχικά μια κεντρική πόλη και 54 χωριά όπως και ένα ‘συνοικισμό’ (mezra) και τα έσοδα αυτών των περιοχών διαθέτονται στον σαντζάκμπεη Elvanoğlu Sinan. Το υπόλοιπο των εσόδων, δηλαδή των δύο χωριών και ενός συνοικισμού διαθέτονται στον ‘σερασκέρη’ (πολέμαρχο) του Vunmiro και του Kirevukor, Ιμπραχίμ από την Άγκυρα (Ankaralı İbrahim).Η περιοχή η οποία σήμερα είναι γνωστή ως Αρκαδία, στα Οθωμανικά αρχεία τον 15ο αιώνα καταγράφεται ως επαρχία του Λιονταριού και τον 16ο αιώνα ως επαρχία της Καρύταινας. Στα Οθωμανικά αρχεία υπάρχει μια περιοχή που φέρει την ονομασία ‘Αρκαδία’ αλλά με αυτό νοείται η περιοχή που σήμερα είναι γνωστή ως Κυπαρισσία και δεν έχει καμιά σχέση με τις περιοχές που αναφέρονται σε αυτήν την εργασία.Λόγω έλλειψης πηγών δεν μπορούμε να πούμε πολλά για το Λιοντάρι πριν την Οθωμανική κυριαρχία αλλά βλέπουμε βάσει των τριών κατάστιχων που παραθέτουμε παρακάτω ότι υπάρχει μια μεγάλη οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη στην περιοχή. Τα κατάστιχα καλύπτουν περίπου εκατό χρόνια. Αυτά τα χρόνια χαρακτηρίζονται ως η περίοδος της επικράτησης του Οθωμανικού συστήματος διακυβέρνησης όπως και της ειρηνικής εποχής γνωστή και ως Pax Otomana. Μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι η οικονομική και δημογραφική βελτίωση είναι αποτέλεσμα αυτής της ‘ειρήνης’. Πρέπει επίσης να δούμε και τις επιπτώσεις πάνω στο Λιοντάρι της γενικής πληθυσμιακής αύξησης στο χώρο της Μεσογείου, όπως υποστηρίζεται από τον Braudel. Επίσης παρατηρούμε ότι ο πληθυσμός αποκτά μια πολυμορφία σχετικά με τον θρησκευτικό του χαρακτήρα. Μέρος του πληθυσμού εξισλαμίζεται όπως και τουρκικής καταγωγής πληθυσμός, αν και μικρός, εγκαθίσταται στην περιοχή. Πέρα από αυτά, μετά το 1492 οι Εβραίοι που καταφεύγουν στους Οθωμανούς, εγκαθίστανται σε διάφορες περιοχές της Αυτοκρατορίας και ειδικά στα Βαλκάνια. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι Εβραίοι εγκαθίστανται στο Μοριά μετά από αυτήν την εποχή. Ήδη παρατηρούμε Εβραίους για πρώτη φορά στα κατάστιχα της εποχής του Σελίμ Α’ (1512-1520). 2.2 Η επαρχία του Λιονταριού το 1461 Τα παλαιότερα Οθωμανικά αρχεία σχετικά με το Λιοντάρι (Καρύταινα) είναι τα Κατάστιχα που βρίσκονται στο Πρωθυπουργικό Οθωμανικό Αρχείο στην Κων/πολη (İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi) με τον αριθμό ΤΤ10 όπως και το Κατάστιχο με αριθμό 1/14662 που βρίσκεται στην βιβλιοθήκη ‘Κύριλλος και Μεθόδιος’ της Σόφιας. Αυτά τα κατάστιχα είναι τα δυο μέρη του ίδιου κατάστιχου που βρίσκονται σε δυο διαφορετικές χώρες. Για αυτό σύμφωνα με αυτά τα κατάστιχα το Λιοντάρι εμφανίζεται να αποτελείται από ένα κέντρο (πόλη/επαρχία) και από 56 χωριά.Στο Λιοντάρι υπάρχουν δύο συνοικίες (mahalle) που ονομάζονται Nikola Salamonuκαι Theodoris Karaca. Όλοι οι κάτοικοι αυτών των συνοικιών είναι Ρωμιοί και μόνο στην πρώτη συνοικία στο κάστρο του Λεονταριού βλέπουμε να υπάρχει ένας μουσουλμάνος. Στην πρώτη συνοικία υπάρχουν 113 χριστιανικά σπίτια (οικογένειες), 4 χήρες (bive) και ένας εργένης (mücerred). Στην δεύτερη συνοικία το σύνολο των κατοίκων είναι χριστιανοί και υπάρχουν 72 σπίτια και 14 χήρες. Συνολικά υπάρχουν 186 σπίτια, ένας εργένης και 18 χήρες. Τα έσοδα του κέντρου της πόλης, του Λιονταριού, φαίνεται να κατοχυρώνονται ως ‘χας’ στον στρατιωτικό διοικητή σαντζακιού (mirliva) Sinan Bey. Το σύνολο του φόρου των δύο συνοικιών είναι 31542 άσπρα. Το ότι υπάρχουν μουσουλμάνοι στρατιώτες στο κάστρο αλλά που δεν καταγράφονται στα κατάστιχα το καταλαβαίνουμε από το πρώην μοναστήρι στο κέντρο του Λιονταριού το οποίο στην απογραφή του 1461 έχει πλέον καταγραφεί ως τζαμί.Παρατηρούμε επίσης ότι ο ιμάμης του τεμένους ο Mevlana Muhiddin ημερησίως παίρνει 4 άσπρα για να ασκεί και τα καθήκοντα του καδί. Αυτό έχει σημασία επειδή μας δίνει την ευκαιρία να κατανοήσουμε πως οργανώνεται η δικαστική αρχή.Το 1461 πέρα από το κέντρο του Λιονταριού υπάρχουν στην περιοχή και 56 χωριά. Οι κάτοικοι των 47 χωριών είναι αρβανίτες και των 9 είναι Ρωμιοί. Παρόλο που στην Οθωμανική αυτοκρατορία οι άνθρωποι συνήθως προσδιοριζόταν και καταγραφόταν σύμφωνα με την θρησκεία τους, στα κατάστιχα του Μοριά, στα πρώτα κατάστιχα που καταγράφτηκαν, βλέπουμε ότι οι κάτοικοι χαρακτηρίζονται πέρα από το θρήσκευμά τους και με την εθνική τους ταυτότητα με χαρακτηρισμούς όπως ‘an cemaat-i Arnavudan’ (από την κοινότητα των Αρβανιτών) και ‘an cemaat-i Rumiyan’ (από την κοινότητα των Ρωμιών). Αυτό θα πρέπει να εφαρμόστηκε για να τονιστεί η διαφορά του φόρου (ispençe) μεταξύ πιο φτωχών ορεινών χωριών των Αρβανιτών και των πιο εύπορων χωριών των Ρωμιών που ήταν πλησιέστερα στην θάλασσα και στις εύπορες πεδινές περιοχές. Βλέπουμε ότι από τους κατοίκους των ορεινών χωριών εισέπρατταν 20 άσπρα, ενώ 25 άσπρα από χωριά που είχαν μεγαλύτερα έσοδα. Στο πίνακα που ακολουθεί βλέπουμε τα χωριά της επαρχίας του Λιονταριού, την εθνική τους σύσταση και τον φόρο που πλήρωσαν, όπως αυτά καταγράφηκαν στο κατάστιχο του 1461 .ΕΠΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΗ ΛΙΟΝΤΑΡΙΟΥ Στο ελληνικό χωριό Ayo Yorgi βλέπουμε δύο γειτονιές, την Theodoris Siminos και την Yorgi Siminos όπως και ένα μοναστήρι. Στο χωριό υπάρχουν 226 σπίτια, 41 άγαμοι και 16 χήρες. Όσο και αν δεν αναφέρεται ότι το χωριό είναι ελληνικό αυτό γίνεται αντιληπτό από τα ονόματα όπως Yorgi Papa Andropulo, Nikola Arhilopulos, τα οποία είναι χαρακτηριστικά. Πάντως υπάρχουν και σποραδικά ονόματα όπωςManesi και Vuçara τα οποία τα χρησιμοποιούν συνήθως οι Αρβανίτες. Αυτό το χωριό έρχεται πρώτο στην φορολογία με 31428 άσπρα μέσα σε όλα τα χωριά της επαρχίας του Λιονταριού. Τα άλλα Ρωμαίικα χωριά είναι τα εξής: το Lonkanik με 7220 άσπρα, 78 σπίτια, 4 άγαμους και 6 χήρες, το Guverenas με 29 σπίτια και 2 χήρες, το Koçiça με 21 σπίτια, 2 άγαμους και 3 χήρες, η Δημητσάνα με 142 σπίτια, 31 άγαμους και 13 χήρες, η οποία έρχεται δεύτερη σε έσοδα μετά από το Αyo Yorgiμε 10447 άσπρα, το Kokora με 9 σπίτια, το Çarnohlu με 10 σπίτια, το Trepon με 13 σπίτια, το Amuri με 3 σπίτια και το Pavla με 11 σπίτια και 9 άγαμους. Τα υπόλοιπα χωριά της επαρχίας του Λιονταριού είναι Αρβανίτικα. Τα ονόματα των χωριών μάλλον προκύπτουν από τους προύχοντες του χωριού. Π.χ., τέτοια ονόματα είναι τα εξής: Aleksi Manesi, Nikola Makreşiye, Dominika Beluşi, Dimitri Maçuni, Duka Plaşa, Yani Muzaki, Theodoro Zupato, Marti Çaşi, Mangeşi Burlaş. Γενικά τα αρβανίτικα χωριά αριθμητικά αν και είναι πολυπληθέστερα, οικονομικά υστερούν σε σχέση με τα ρωμαίικα χωριά. Τα ρωμαίικα χωριά εξασφαλίζουν 92999 άσπρα από το συνολικό φόρο ο οποίος είναι 122902, ενώ τα αρβανίτικά χωριά μόνο 29903. Πληθυσμιακά στην επαρχία του Λιονταριού βλέπουμε 1053 σπίτια (οικογένειες) από τα οποία τα 718 είναι ρωμαίικα και τα 435 αρβανίτικα. Σε αυτούς τους αριθμούς πρέπει να προστεθούν και 58 άγαμοι και 47 χήρες από αρβανίτες, και 95 άγαμοι και 60 χήρες ρωμιοί. 2.3 Η Καρύταινα (Λιοντάρι) τα χρόνια 1512-1520. Βλέπουμε ότι η περιοχή που ονομάζεται Λιοντάρι στα πρώτα κατάστιχα, στην εποχή του Σελίμ Α’ (1512-1520) αποκαλείται Καρύταινα στα κατάστιχα που διατηρούνται στο Πρωθυπουργικό Οθωμανικό Αρχείο στην Κων/πολη. Σε αυτά τα αρχεία δεν υπάρχουν πλέον και οι εθνοτικοί χαρακτηρισμοί για τους αγρότες όπως άλλοτε. Για τους χριστιανούς χρησιμοποιείται ο όρος ‘gebran’ και για τους μουσουλμάνος ο όρος ‘Müslim’. Πάντως κατά διαστήματα βλέπουμε να χρησιμοποιούνται όπως και στα πρώτα κατάστιχα όροι όπως ‘an cemaat-i eflagan’ για τους Βλάχους, ‘Çingenegan’ για τους Αθίγγανους και ‘Yahudiyan’ για τους Εβραίους. Η Καρύταινα είναι ένα ‘ζεαμέτ’ (zeamet, δηλαδή μεγάλο τιμάριο, φέουδο) το οποίο το διαχειρίζεται ο Ahmet Bey, γιος του Faik Paşa. Σε αυτό το ζεαμέτ πέρα από το κέντρο της Καρύταινας υπάγονται και τα εξής χωριά: Mulaçi, Pavlo, İspliça, Akova, Aytos, Likur, Gavra, Bolyari, Kondovazena, Lavda, Mondriti, Sularis, Fenar, Lonkanik, Valteşinik, Ayo Nikola, Doryano, Ayo Doni, Megali Kerpini, Yani Muzaki, Andriça, Marti Koçi, Ayomoni και Gardiki.Από το σύνολο των εσόδων του ζεαμέτ που ήταν 239422 άσπρα, ένα σεβαστό μέρος των 40968 άσπρων προερχόταν από το κέντρο της Καρύταινας. Αυτά τα έσοδα προέρχονται από τον φόρο ισπεντσέ (ispençe) που αφορούσε τους Χριστιανούς, από το ‘resm-i çift’ που αντιστοιχούσε στο φόρο που πλήρωναν οι μουσουλμάνοι, και από φόρους που προερχόταν από έσοδα των δημητριακών όπως του σιταριού, του κριθαριού, του καλαμποκιού, από το σταφύλι, από το κρασί, και από την ζωοτροφία και μελισσοκομία, όπως και από τις λαϊκές αγορές. Αυτά τα έσοδα όσο και αν συσχετίζονται με το ‘κέντρο’ της Καρύταινας, το οποία χαρακτηρίζεται και ‘πόλη’ με τον όρο ‘Nefs’, απλός σημαίνει ότι, σε αντίθεση με τις μέρες μας, εκείνη την εποχή η γεωργία και η κτηνοτροφία ήταν συνυφασμένη και με την εμπορία. Στο κέντρο της Καρύταινας έχουν εγγραφεί πρώτα οι μουσουλμάνοι, μετά οι χριστιανοί, μετά οι Αθίγγανοι και τελικά οι Εβραίοι. Οι μουσουλμάνοι αποτελούν 27 σπίτια και οι χριστιανοί 220 σπίτια, 32 άγαμοι και 9 χήρες. Επίσης υπάρχουν στο κέντρο της Καρύταινας δύο κοινότητες, η μία των Αθίγγανων και η άλλη των Εβραίων, η κάθε μία από 6 σπίτια. Δεν παρατηρούνται Εβραίοι και Αθίγγανοι εκτός της πόλης της Καρύταινας. Παρατηρούνται όμως μουσουλμάνοι, αν και λίγοι σε σχέση με τον πληθυσμό των χωριών, σε χωριά όπως Pavlo, İspliça, Akova, Mondriti, Fenar, Lonkanik, Andriça και Gardik. Ότι πολύ συχνά ως όνομα πατρός αυτών των μουσουλμάνων παρουσιάζεται το Abdullah μας κάνει να πιστεύουμε ότι αυτοί οι μουσουλμάνοι δεν είναι μουσουλμάνοι που ήρθαν από την Ανατολία αλλά μάλλον εξισλαμισθέντες εντόπιοι. Ο πληθυσμός όπως και τα έσοδα από τα χωριά που πρόσκεινται στην Καρύταινα και που φαίνονται στο βιβλίο με αριθμό 80 δίδονται παρακάτω. Όπως γίνεται κατανοητό και από τον πίνακα, στους 25 οικισμούς που υπάγονται στην Καρύταινα υπάρχουν 1634 σπίτια, 526 άγαμοι και 89 χήρες ως χριστιανοί, όπως και 62 σπίτια μουσουλμανικά, 6 Αθίγγανων και 6 Εβραίων. Όταν συγκρίνουμε αυτούς τους αριθμούς της Καρύταινας με τους αριθμούς του Λιονταριού του 1461, παρατηρούμε μια αύξηση 555 σπιτιών (οικογενειών) που αντιστοιχεί σε 48%. Σε αυτόν λογαριασμό ο αριθμός των σπιτιών θεωρήθηκε ως η βάση. Εάν θελήσουμε να υπολογίσουμε τα άτομα θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι το κάθε ‘σπίτι’ αποτελείται από 5 άτομα.. Σε αυτήν την περίπτωση ο πληθυσμός της Καρύταινας αντιστοιχεί σε 8540 άτομα, συν 526 άγαμους και 89 χήρες. Δηλαδή συνολικά 9155 άτομα. 2.4. Ο Δήμος (kaza) της Καρύταινας τα χρόνια 1566-1574 Το τελευταίο Οθωμανικό κατάστιχο που χρησιμοποίησα βρίσκεται στο Πρωθυπουργικό Οθωμανικό Αρχείο στην Κων/πολη (İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi) και φέρει τον αριθμό 560. Αυτό το βιβλίο ανήκει στην εποχή του Σελίμ Β’ (1566-1574) και από ότι ξέρω δεν έχει χρησιμοποιηθεί από κανένα ερευνητή με σκοπό να αποκομίσει στοιχεία για την Καρύταινα ή για την ιστορία της Πελοποννήσου. Οι πρώτες 197 σελίδες αυτού του βιβλίου το οποίο είναι αρκετά ογκώδες αφιερώνονται στην Καρύταινα. Η Καρύταινα πλέον εδώ ονομάζεται δήμος(kaza ) και όχι επαρχία (nahiye). Πριν από το όνομα κάθε χωριού βλέπουμε να αναγράφεται ‘tabi-i Karitena, δηλαδή ‘υπάγεται στην Καρύταινα’, κάτι που μας παρέχει την δυνατότητα να εκτιμήσουμε τα σύνορα του δήμου της Καρύταινας όπως και τα χωριά που τον απαρτίζουν.Συνολικά 249 χωριά φαίνονται να είναι συνδεδεμένα με την Καρύταινα και αυτός ο αριθμός δεν καλύπτεται ούτε στην βενετσιάνικη απογραφή του 1700 αλλά ούτε και στην καταγραφή του 1829. Στα 248 χωριά κατοικούν Χριστιανοί οι οποίοι έχουν 7554 σπίτια (οικογένειες), 2037 mücerred, δηλαδή άγαμους ενήλικους, 182 σπίτια Μουσουλμάνων, 21 tuzcuyan, δηλαδή παραγωγούς αλατιού, και 48 baştina, δηλαδή ιδιοκτήτες (απόλυτα κύριοι) χωραφιών. Όταν αναγάγουμε αυτά τα στοιχεία σε άτομα φτάνουμε σε 40786 άτομα. Αυτός ο αριθμός είναι πολύ σημαντικός για την εποχή, δηλαδή για το χρόνια 1577-1574. Και αυτό επειδή αυτήν την εποχή είναι πολύ λίγοι οι οικισμοί που ξεπερνούν τις 30 χιλιάδες σε όλη την επικράτεια της αυτοκρατορίας. Πάντως τα έσοδα σε σχέση με περιοχές που έχουν περίπου τον ίδιο πληθυσμό είναι χαμηλά. Συνολικά η Καρύταινα πληρώνει ως φόρο 1113111 άσπρα. Και πάλι όμως όταν συγκρίνουμε αυτόν αριθμό με τα έσοδα άλλων περιοχών του Μοριά και της Ελλάδας είναι και πάλι αρκετά υψηλός. Π.χ., το 1461 τα συνολικά έσοδα της Πελοποννήσου είναι 1109608, ενώ ο πληθυσμός περίπου 60000. Με βάση τα τρία κατάστιχα τα οποία διαμορφώθηκαν μέσα σε ένα περίπου αιώνα μεταξύ 1461 και 1574 βλέπουμε ότι στον δήμο (kaza) της Καρύταινας οι Χριστιανοί, οι Μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι ζούσαν μαζί. Παρόλο που οι Μουσουλμάνοι αποτελούσαν την διοικούσα τάξη, το μεγάλο μέρος του στρατού που υπηρετούσε στα κάστρα και τους κατόχους των τιμαρίων, περισσότερο από 90% του πληθυσμού ήταν Χριστιανοί. Οι Χριστιανοί ήταν Ρωμιοί, αλλά και Αρβανίτες και Βλάχοι. Αν και λίγοι βλέπουμε να υπάρχουν και Εβραίοι και Ατσίγγανοι.Το 1461 στην Καρύταινα 5525 άτομα πλήρωναν 122902 άσπρα (akçe), ενώ μεταξύ του 1512-1520 9155 άτομα πλήρωναν 239422 άσπρα. Μεταξύ του 1566-1574 40786 άτομα εξασφαλίζουν έσοδα των 1113111 άσπρων. Αυτοί οι αριθμοί δείχνουν ότι ο πληθυσμός της Καρύταινας μέσα σε ένα περίπου αιώνα αυξήθηκε επτά φορές και τα έσοδα εννέα φορές.
Αυτή η αύξηση είναι πολύ μεγαλύτερη από την αύξηση πληθυσμών και εσόδων που παρατηρείται τον 16ο αιώνα στην περιοχή της Μεσογείου. Αυτή η ταχεία αλλαγή θα πρέπει να εκτιμηθεί μέσα στα πλαίσια της PaxOttomana που εξασφαλίσθηκε στο τελευταίο τέταρτο του 15ου αιώνα και που επικράτησε μέχρι το 1685 σε ένα χώρο ο οποίος έζησε από την Τέταρτη Σταυροφορία του 1204 και μετά συνεχείς πολέμους και εσωτερικές συγκρούσεις.
Μετάφραση: Ηρακλής Μήλλας
Arcadians C. Περισσότερα στοιχεία από τη Δημογραφική αυτή Σύνθεση, δημοσιεύονται στις σελίδες του Αρκαδικού Διαδικτυακού Συνεδρίου.
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου